Bảo đảm quyền con người trong biến đổi khí hậu: nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài của cả hệ thống chính trị!

 

Ngày 14/7, tại trụ sở Liên Hợp Quốc tại Geneva, Thụy Sỹ, Hội đồng Nhân quyền LHQ đã kết thúc Khóa họp thường kỳ lần thứ 53, với 30 nghị quyết được thông qua, trong đó có Nghị quyết về biến đổi khí hậu (BĐKH) và quyền con người do Việt Nam cùng Bangladesh và Philippines soạn thảo và đề xuất, nêu bật ảnh hưởng tiêu cực của BĐKH đối với sinh kế và quyền con người, nhấn mạnh yêu cầu hợp tác quốc tế để khắc phục những ảnh hưởng này.

Đoàn Việt Nam do Trợ lý Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ dẫn đầu, cùng với Bangladesh và Philippines đồng tổ chức phiên thảo luận chuyên đề về BĐKH và quyền con người với chủ đề “Tác động tiêu cực của BĐKH đối với việc hiện thực hóa đầy đủ quyền lương thực”. Phiên thảo luận đã thu hút sự tham gia của đông đảo đại diện các quốc gia, tổ chức quốc tế như Quỹ dân số LHQ và một số tổ chức phi chính phủ có trụ sở tại Geneva.

Tại phiên thảo luận này, các diễn giả và đại biểu đều nhấn mạnh tính cấp bách và sự cần thiết hành động để giải quyết các tác động bất lợi của BĐKH và bảo vệ quyền con người của các thế hệ hiện tại và tương lai; khẳng định tần suất và cường độ gia tăng của các hiện tượng thời tiết cực đoan như lũ lụt, hạn hán tác động trực tiếp đến an ninh lương thực; kêu gọi cộng đồng quốc tế hỗ trợ khẩn cấp để giải quyết những thách thức do BĐKH gây ra.

Ngày 12/7, HĐNQ đã thông qua bằng đồng thuận Nghị quyết năm 2023 về BĐKH và quyền con người, với chủ đề “Tác động tiêu cực của BĐKH đối với sinh kế và ảnh hưởng của những tác động này đối với quyền con người”, với đông đảo các nước đồng bảo trợ (80 nước đồng bảo trợ, tính đến cuối ngày 14/7/2023, giờ Geneva). Đây là thành công của nỗ lực từ đề xuất, soạn thảo nội dung, tham vấn và vận động của Phái đoàn Việt Nam cùng các Phái đoàn Bangladesh và Philippines tại Geneva. Nghị quyết của HĐNQ về BĐKH và quyền con người năm nay ghi nhận mối liên hệ giữa BĐKH và xói mòn sinh kế; nhấn mạnh sự cần thiết phải giải quyết các lỗ hổng trong bảo vệ quyền con người, đặc biệt là quyền của phụ nữ và trẻ em gái trong bối cảnh BĐKH; khẳng định vai trò của phụ nữ trong quá trình ra quyết định và ban hành chính sách về BĐKH; kêu gọi thực hiện các thỏa thuận tài trợ, theo quyết định tại COP27, để hỗ trợ các nước đang phát triển ngăn chặn, giảm thiểu và giải quyết tổn thất và thiệt hại do BĐKH gây ra.... Nghị quyết về BĐKH và quyền con người được Việt Nam cùng Bangladesh và Philippines - Nhóm nòng cốt 3 nước, giới thiệu hàng năm từ năm 2014.

Đây là thành công trọng vận động quốc tế đoàn kết giải quyết vấn đề này của Việt Nam, đồng thời nó cũng là một phần nhiệm vụ trong tổng thể chính sách của Đảng, Nhà nước trong nhiều năm qua và sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị nhằm đảm bảo quyền con  người trong BĐKH ở Việt Nam

Bảo đảm quyền con người trong biến đổi khí hậu, bảo đảm an ninh môi trường được coi là một trong những nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Tại Đại hội XI, Đảng ta đã khẳng định: “Bảo vệ môi trường là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, toàn xã hội và của mọi công dân”. Văn kiện Đại hội XII của Đảng cũng nhấn mạnh: “Ngăn chặn và từng bước khắc phục sự xuống cấp của môi trường tự nhiên do con người, nhất là do các dự án phát triển kinh tế gây ra”. Đặc biệt, Báo cáo Chính trị Đại hội XIII của Đảng xác định rõ quan điểm, chủ trương trong bảo đảm an ninh môi trường như: Xây dựng chiến lược, hoàn thiện hệ thống thể chế quản lý, sử dụng có hiệu quả tài nguyên, trọng tâm là đất đai. Xây dựng chiến lược an ninh nguồn nước quốc gia; hoàn thiện chính sách, pháp luật, nhất là cơ chế tài chính về khai thác, sử dụng tài nguyên nước. Xây dựng hệ thống và cơ chế giám sát tài nguyên, môi trường và biến đổi khí hậu, dự báo, cảnh báo thiên tai, ô nhiễm và thảm họa môi trường, dịch bệnh. Chủ động, tích cực hợp tác quốc tế và thực hiện các cam kết quốc tế trong bảo đảm an ninh sinh thái, an ninh môi trường, an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Về mặt Nhà nước, Việt Nam đã sớm có Luật Bảo vệ Môi trường từ năm 1993 được sửa đổi, bổ sung vào các năm 2005, 2014 và mới nhất, ngày 17-11-2020, Quốc hội đã thông qua Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020. Luật quy định: Môi trường là điều kiện, nền tảng, yếu tố tiên quyết cho phát triển kinh tế-xã hội bền vững. Bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu phải gắn kết hài hòa với phát triển kinh tế và được đặt ở vị trí trung tâm của các quyết định phát triển; không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế; thực hiện sàng lọc, lựa chọn đầu tư phát triển dựa trên các tiêu chí về môi trường.

Các nội dung về bảo đảm quyền con người trong chính sách, pháp luật về biến đổi khí hậu ở Việt Nam được xây dựng trên cơ sở nội luật hóa các điều ước quốc tế liên quan đến biến đổi khí hậu mà Việt Nam là thành viên; gắn trách nhiệm thực hiện các yêu cầu về ứng phó với biến đổi khí hậu trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước. Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 của Việt Nam quy định: “Bảo vệ môi trường gắn kết hài hòa với an sinh xã hội, quyền trẻ em, bình đẳng giới, bảo đảm quyền mọi người được sống trong môi trường trong lành”. Luật cũng quy định cộng đồng có quyền được cung cấp và yêu cầu cung cấp thông tin về biến đổi khí hậu, trừ các thông tin thuộc danh mục bí mật nhà nước và cơ quan quản lý về biến đổi khí hậu có trách nhiệm cung cấp thông tin, tổ chức các hoạt động nâng cao nhận thức cộng đồng và tạo điều kiện thuận lợi cho cộng đồng tham gia các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu.

Cùng với đó, việc bảo đảm quyền con người trong chính sách, pháp luật về biến đổi khí hậu của Việt Nam còn thể hiện trong các quy định về xây dựng quy hoạch bảo vệ môi trường; gắn với xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội; các dự án đầu tư; quản lý phát thải khí nhà kính, thu hồi năng lượng từ chất thải, trong sản xuất và tiêu thụ thân thiện môi trường, trong phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ; hoạt động khai thác bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên nhằm phục vụ mục tiêu phát triển bền vững.

Không phải đến Khóa họp 53 của HĐNQ LHQ mới nêu ra vấn đề này. Tại Khóa họp lần thứ 50 của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc trước đó, Việt Nam cùng Bangladesh và Philippines đồng tổ chức Phiên thảo luận chuyên đề về đảm bảo quyền của các nhóm dễ bị tổn thương trong bối cảnh biến đổi khí hậu, đồng thời, giới thiệu dự thảo Nghị quyết năm 2022 về biến đổi khí hậu và quyền con người, tập trung vào quyền lương thực và biến đổi khí hậu. Đây là Nghị quyết được Việt Nam, Bangladesh và Philippines giới thiệu hằng năm kể từ năm 2014, để Hội đồng Nhân quyền xem xét, thông qua với trọng tâm mỗi năm tập trung vào từng chủ đề cụ thể (như quyền trẻ em, quyền sức khỏe, quyền của người di cư, quyền phụ nữ… trong bối cảnh biến đổi khí hậu).

Sự tham gia tích cực của Việt Nam trong việc xây dựng và thông qua Nghị quyết này cũng như trong các hoạt động của Nhóm nòng cốt phản ánh nỗ lực của Việt Nam trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu, đồng thời góp phần thực hiện chính sách đối ngoại chủ động, tích cực, có trách nhiệm với các vấn đề chung của cộng đồng quốc tế.